Een runway incursion is iedere gebeurtenis op een luchthaven waarbij een vliegtuig, voertuig of persoon zich onbedoeld in de beschermde zone van de baan bevindt die wordt gebruikt voor starts of landingen van vliegtuigen.
De definitie van een runway incursion is internationaal bepaald door ICAO:
"Any occurrence at an aerodrome involving the incorrect presence of an aircraft, vehicle or person on the protected area of a surface designated for the landing and take-off of aircraft.”
Om deze situatie te voorkomen is het verplicht om voor het betreden van een baan toestemming te vragen aan de luchtverkeersleider op de toren. De luchtverkeersleider op de toren (runway controller) heeft verschillende mogelijkheden die hem/haar kunnen waarschuwen dat een baan bezet is en op dat moment niet voor starts of landingen kan worden gebruikt. Op Schiphol is het Runway Incursion Alerting System Schiphol (RIASS) actief.
Over de hele wereld zijn runway incursions aangemerkt als één van de belangrijkere veiligheidsthema’s. Er is veel aandacht voor en er worden nieuwe systemen ontwikkeld om runway incursions te voorkomen.
Op luchthaven Schiphol wordt onafgebroken aandacht besteed aan het verminderen van de kans op runway incursions. Het Runway Safety Team (RST) Schiphol is een adviesorgaan binnen het sectorbrede Integral Safety Management Systeem (ISMS). In het ISMS zet de luchtvaartsector zich gezamenlijk in voor continue verbetering van de veiligheid. De directeur Operations van LVNL is voorzitter van het Runway Safety Team. Het team heeft runway incursions als belangrijkste veiligheidsthema en als doel op basis van actuele runway incursions en/of geconstateerde trends te komen tot verbetermaatregelen.
Voor het bepalen of een bepaalde situatie een runway incursion is geweest of niet, is vooral de kans op een conflict (de gevaarzetting) en ernst belangrijk. Als er één vliegtuig betrokken is geweest bij een runway incursion zal de gevaarzetting - kans op een conflict - laag zijn.
Internationaal zijn in totaal vier verschillende ernstcategorieën van runway incursions (A t/m D) vastgesteld.
A - Ernstige incident waarbij een botsing ternauwernood is voorkomen.
B - Incident waarbij de separatie afnam en significant botsingsgevaar ontstond, eventueel gevolgd door een corrigerende/ontwijkende handeling om een botsing te voorkomen.
C - Incident waarbij sprake was van ruim voldoende tijd en/of afstand om een botsing te voorkomen.
D - Incident waarbij een voertuig, persoon of vliegtuig zich ten onrechte bevond in het afgeschermde gebied dat is aangewezen voor het landen en opstijgen van vliegtuigen, zonder dat dit direct gevolgen had voor de veiligheid.
In 2018 vonden op Schiphol 30 runway incursions plaats. In 2017 waren dat er 46. De veiligheid op de start- en landingsbanen is dus aanzienlijk verbeterd.
Alle runway incursions op Schiphol worden onderzocht ongeacht de ernst. De meest voorkomende type runway incursions zijn situaties waarbij verkeer zich op een start- of landingsbaan begeeft of bevindt zonder dat daar toestemming voor is gegeven.
De oorzaken hiervan zijn onder andere:
Sinds 2011 zijn alle start- en landingsbanen op Schiphol uitgerust met het Runway Incursion Alerting System Schiphol - RIASS.
RIASS is een vangnet in het systeem van de torenverkeersleiding, dat waarschuwt bij mogelijk gevaar voor een conflict tussen vliegtuigen en voertuigen en tussen vliegtuigen onderling op start- en landingsbanen en de bijbehorende op- en afritten. Hierdoor kan een verkeersleider als het nodig is, direct passende maatregelen nemen. Overigens kan ook het bewust geen actie ondernemen door de luchtverkeersleider een veiligheidkritische situatie oplossen.
Naast RIASS zijn de afgelopen jaren diverse maatregelen doorgevoerd om het aantal runway incursions terug te dringen en de ernstcategorieën te verlagen, bijvoorbeeld: